Türklerde ve Osmanlıda geleneksel yay; mersin balığı,sazan balığı veya yayın balığı dilindeki yapıştırıcı, manda boynuzu, manda ayağındaki sinir ve akça ağacı kullanılarak yapılır. Bu kadar farklı türden malzemenin bir araya gelerek yapılmasından dolayı bu tür yaylara kompozit yay adı verilmektedir. Milattan önce 4500’lü yıllara ait en eski kompozit yay Orta Asya’da bulunan Baykal Gölü yakınlarında bulunmuştur. Bulunan bu yay uzun ve farklı bir şekli olmakla birlikte Türk Yaylarının ilk versiyonu olduğu düşünülmektedir.
Türkler doğudan batıya doğru göç ederken yaylarda zorunlu değişiklik olmaya başladı. Bu değişikliğin en belirgin şekli yayın öne doğru daha kıvrımlı bir şekil almasıydı. Diğer bir şey ise yaya kasan adında bir bölüm eklenip, yay boyu kısalmaya başladı ve kabza yayın önüne doğru şekillendirilmeye başlandı. Bütün bu değişiklikler sonucunda günümüzde de kullanılan“Türk Yayı” son şeklini almış oldu. Son haliyle Türk Yayı hafif okları daha uzaya atabilme kabiliyetine ulaşırken, ağır oklarıda atabilecek bir güce ulaşmış oldu.
Türk yayı dünyadaki en kısa yay olma ünvanına sahip olup atlı okçulukta rahatlıkla kullanılabilmektedir.
Şu an dünyadaki en gelişmiş geleneksel yay Türk yayıdır.
GELENEKSEL TÜRK YAYI YAPIMI
Akça Ağacı (Yay Ağacı)
Akça ağacı en çok Bolu-Gerede’de yetişir.Geleneksel yay yapımında akça ağacı kullanılmasının sebebi yayda mükemmel bir performansa sebep oluşudur. Hiçbir ağaç akça ağacı kadar iyi bir sonuç vermemektedir. Akça ağacı tutkalı çok fazla emer.
Akça ağacı yayda kullanılabilmesi için 3 gün boyunca aralıksız kazan içinde soğuk suda bekletilir. 3 günden sonra kazanın altı yakılarak suyun kaynaması sağlanırak 3 gün boyuncada kaynar suda bekletilir. Bu işlemlerden sonra akça ağacı sudan çıkartılır ve talaş alevine tutularak suyunu çekmesi sağlanır.En son olarakta hazırlanan tutkala yatırılır ve tutkalı iyice emmesi sağlanır.
Bundan sonraki işlem ise şu şekilde olmaktadır; yay kalıpları içine hazırlanan akça ağacı sıkıştırılarak urganlarla iyice bağlanır. Asıl olay kalıptan çıktıktan sonra başlamaktadır. Kuruduktan sonra dış yüzeyine gelecek şekilde manda siniri yapıştırılır. İyi bir yayın ortaya çıkması için yay ağacı kalıptan 10 yıl sonra çıkartılarak işlem görmesi gerekmektedir.
Çokal Tutkal
Tutkal maddesi Çanakkale-Geliboluna bağlı Çokal koyunde yapılır ve bu isimle anılır. Çokal tutkalı. Bu tutkal yaya esneme özelliği verir. Tutkalın titizlikle hazırlanması çok önemlidir. Yoksa yay performansını etkileyebilir.
Yay Kemiği (Boynuz)
Menenmen bölgesinde yetişen mandaların boynuzları en makbul olanıdır. Boynuzun dış kısmı en sert olan yeridir ve yayda bu bölge kesilerek kullanılır. Kesilen kemik kazanda iyice kaynatılır sonra çam ateşine tutularak iyice yumuşayılıp düzeltilir. Daha sonra dar tahta kalıpların içerisine konularak kurutulur.En son olarakta tutkalla hazır hale getirilien yay ağacına yapıştırılıp, birbirine uyumlu hale getirilir.
Yay Çeliği
Yayın orta kısmına denk gelen kabzanın arasına yerleştirilen kemiğe çelik denir. Bu çelik 2 boynuz arasında kalır.
Hayvan Siniri
İnek ve öküzlerin ayak ve dizleri arasından çıkartılır.Bu sinirler önce güzelce yıkanıp temizlenir sonra iyice kurutulur, kaynatılır ve yüksek ateşte iyice eritilir. Eriyen sinirler dövülerek lif lif ayrılması sağlanır. Bu aşamadan sonra kuruyan yayın dış kısmına çok dikkatlice döşenir. Bu döşemede dikkat edilmesi gerekense şudur; her yeri eşit ve homojen döşeme şarttır.
En iyi sinir için, Trakya’da yetişen inek ve öküzlerin ayak bileklerinden diz kapaklarına kadar olan sinirler bir araya toplanır, yıkanır, kurutulur, kaynatılır ve eritilir. Bu erime sinirlerin lif lif ayrılmasını te’mîn eder, Sinir, yayın kurulduktan sonra dış tarafına gelen kısmına i’tinâ ile döşenir.
Çok ince bir durumdan daha bahsedecek olursak puta yaylarının yapımında öküz siniri, menzil yaylarının yapımında ise inek siniri kullanılır. Yaya tipine göre kullanılan sinir tipinin farklı olma sebebiyse amaca yönelik kullanılmasıdır.
Çile (Kiriş)
Günümüzde kiriş olarakta adlandırılan çile saf ipekten yapılır. Uzun bir süre kaynatılıp gölgede kurumaya bırakılır. Sonrasında da güzelce bükülerek ip haline getirilir. Çile sadece yarışma yaylarında kullanılır.
Çile yayın iyi ucundaki çeltiklere takılır ve okun fırlatılmasını sağlar. Savaş yaylarında koyun ve keçilerin bağırsakları yapılan bir düzü işlemden sonra çile haline getirilip, kullanılır.
Mehmet Turgut KARACAN
Uzman Okçuluk Antrenörü
Beden Eğitimi Öğretmeni
Tel: 0507 384 8287
İnstagram: @gaziantepokculuk